İnfertilite ve Tüp Bebek Nedir?

Belirli bir süre doğum kontrolü uygulamaksızın hamile kalmama durumudur. bu süre genelikle bir yıldır. çiftlerin yaşları ileri olduğu durumlarda, bir yıldan daha önce tedavi yöntemlerine başvurulabilir. dünyada çiftlerin yaklaşık %15’inde infertilite sorunu vardır.

Üremeye yardımcı tedavi
İntertilite durumunda yapıln tetkilerde kadın, erkek ya da her iki tarafa birden sorun saptanabilir. ayrıca, infertil çiftlerin yaklaşık %20 ‘sinde tüm tetkikler normal sonuçlanabilir, bu gruba açıklanamayan infertilite grubu adı verilmektedir. Yukarıda tarif edilen durumlarda sebebe yönelik tedavi, sebep bulunamadıysa da genel olarak üremeye yardımcı yöntemler denenir. bu tedavilerin günümüzde en gelişmiş olanı ise tüp bebek yöntemidir.

Kısırlık tedavisinde uygulanan yöntemler nelerdir
IUI(Intrauterin Inseminasyon - Aşılama) Yumurtalıklar ilaçla uyarılarak, 2-5 adet yumurta taşıyan folikül gelişimi sağlanır. uygun zaman geldiğinde çatlasma iğnesi verilir. sperm örneği embriyoloji laboratuvarında hazırlanır. kaliteli sperm yoğunluğu artırılmış olan örnek, çok ince plastik kanül ile muayene pozisyonunda rahim içine verilir.

IVF (IN Vitro Fertilizasyon- tüp bebek)
Yumurtalıklar ilaçla uyarılır ve çatlama olmadan önce hafif bir anestezi altında ultrason yardımıyla yumurtalar toplanır. laboratuvar ortamında her yumurta etrafında 50.000-100.000 sperm konularak döllenmenin oluşması beklenir. döllenme oluştuğunda uygun sayıda embriyo rahim içine konurlur.

ICSI (Intra Sitoplazmik Sperm Enjeksiyonu – mikroenjeksiyon)
Dölllenme aşaması hariç olmak üzere ıvf tekniğiyle aynıdır. toplanan yumurtaların her birinin içerisinde mikroskop altında tek bir sperm yerleştirilir. döllenme oluştuğunda uygun sayıda embriyo rahim içine konur.

TESE(Testiküler Sperm Aspirasyonu)
Sperm kanallarının tıkalı olması ya da gelişmemiş olması veya çok az sayıda sperm üretimi nedeniyle erkekten alınan semen içerisinde sperm bulunmaması durumunda, testislerden iğne ile sıvı çekilip sperm elde edilmemesi yöntemidir. bu yöntemle elde edilen, gelişmekte olan veya olgun spermler ıcsı yönteminde kullanılır.

TESE(Testiküler Sperm Ekstraksiyonu)
Tesa yönteminden sonuç alınamadığında veya ileri derecede sperm üretimi eksikliği olan durumlarda, testislerden cerrahi müdahale ile parça alınması yöntemidir. elde edilen, gelişmekte olan veya olgun spermler ıcsı yönteminde kullanılır.

Embriyo Dondurma (Cryopreservation)
IVF uygulaması sonucunda, hastaya transfer edilecek miktardan fazla sayıda kaliteli embriyo elde edildiğinde, bu embriyolar çiftin isteğiyle daha sonraki denemelerde kullanılmak üzere dondurulup saklanabilir. dondurma işlemi sayesinde tekrar yumurtalıkların uyarılmasına ve yumurta toplanmasına gerek kalmadan bir ıvf denemesi yapılabilir.

Embriyo Traşlama(Assisted Hatching)
Bu yöntem, oluşan embriyoların duvarının mikroskop altında inceltilmesidir. bu durumda rahim içine tutunmanın daha kolay olabileceği düşünülmektedir. ileri yaşlarda, kalın duvarlı embriyolarda ya da daha önceki denemelerde rahim içine tutunma problemi olan hastalarda kullanılır.

Blastokist Transferi:
Döllenmeden yaklaşık 5 gün sonra embriyo (blastokist) kabuğunu (zona pellucida) atmaya hazır hale gelir. son yıllardaki gelişmelerle, embriyolar laboratuvar ortamında bu döneme kadar saklanabilmektedir. blastokist döneminde yapılan embriyo transferleri, en kaliteli embriyoları tespit etmekte faydalıdır; ancak bu yöntemin uygulanması için döllenmeden 3 gün sonra en az 5 adet çok kaliteli yumurta gerekir.

In Vitro Matürasyon(ilaçsız tüp bebek)
Bu yöntem, yumurtaların vücut dışında olgunlaştırılmasıdır. özellikle, yumurtlamayı uyaran ilaçlarla aşırı cevap veren ya da hiç vermeyen polikistik over ‘li kişilerde tercih edilir. yumurtalar ilaç uyarısı yapılmadan toplanır ve laboratuvarlarda olgunlaştırılır.

Kısırlık tedavisi nasıl uygulanır
Ön görüşme: bu randevunuzda doktorunuz, önceden yapılmış tüm tetkik ve tedavinizi inceleyecektir. bazı durumlarda yeni tetkikler istenebilir. bu verilere dayanarak, tüp bebek tedavisinin gereklililğine sizinle birlikte karar verilir.

Programa Hazırlık
Doktor Konsültasyonu Tüp bebek programına girme kararı verdikten sonra, doktorunuz sizi muayene edecek ve programa giriş için gerekli işlemleri tanımlayacaktır. muayene sırasında ultrason ile yumurtalık ve rahiminiz incelecek, rahim ağzından sürüntü ile pap smear ve kültür alınacak, rahim uzunluğu ve rahim ağzı geçişi incelenecektir. ayrıca, hormon seviyeleri, rahim filmi,erkekten spermiyogram gibi testler tamamlanacaktır. bu işlemlerin tümü bir ‘’adet dönemi’’ nde yapılabilir. bu görüşmeden itibaren bir vitamin olan folik asit kullanımına başlanır. folik asit, gebelikten önce düzenli kullanılmaya başlanıp, gebeliğin ilk 3 ayında kullanımı sürdürüldüğünde,gebelikte oluşabilecek sinir sistemi ve kemik yapısı anomalilerine karşı koruyucu etkiye sahiptir. Ultrason ve kan tahlili için geliş saati ve başvuru yeri,ilaçların kullanımı, her an ulaşabileceğiniz telefon numaraları,finansal konular gibi programın genel akışı hakkında size bilgi verilir. bu görüşmeden önce aklınıza gelen soruları not edip gelmenizde fayda var. deneyimlerimiz bize, yazılmamış soruların bir çoğunun unutulduğu göstermektedir. Doktorunuz tarafından belirlenmiş olan ilaç dozları size anlatılır, başlangıç ve kontrol tarihi gibi bilgileri size yazılı olarak verilir. bu bölümde anlamadığınız en küçük detayı bile tekrar tekrar sorunuz. ilaç kullanımında yapılacak bir hata, hem maddi kayba hem de daha değerli olan zamanınızın kaybına neden olabilir.

Programa giriş:Yumurtalıkların uyarılması
Adetin ikinci veya üçüncü gününden başlayarak, karın cildinin altına fsh ve/veya fsh+lh hormonu uygulanır. bu uygulama insülin iğnesi olarak da bilinen çok ince uçlu iğnelerle yapılır; ayrıca uygulamalarda kolaylık sağlayan enjeksiyon kalemleri de kullanılabilir. enjeksiyonların her gün aynı saatte olmak üzere, tercihen 17:00 – 19:00 saatleri arasında yapılması uygundur. bu ilaçların uygulanması devam ederken, ultrason ile follikül sayısı ve büyüklükleri, kan tahlili ile de hormon seviyeleri ölçülür. follikül gelişim süresi de yumurtaların cevabına göre 1 ile 2 hafta arasında değişir. bu dönemin son günlerinde çatlamayı engelleyici enjeksiyonlar(antagonist) sabahları ve yine cilt altına yapılmak üzere programa eklenir. programa katılanların %10 kadarının yumurtalık cevabı uygun olmadığı için programları iptal edilebilir. bu karar mutlaka çiftin anayı ile verilir. uygun yumurtalık cevabı olmayanlar,gerekli takip altında ve farklı ilaç protokolleriyle yeniden programa katılabilir.

Ultrason Takibi
Ultrason incelemeleri vajinal yolla yapılmaktadır. bu yöntem karından yapılan ultrasona göre hem çok daha detaylı bilgi sağlamakta, hem de idrar kesesi boş olarak yapıldığından sizi sıkıntıdan kurtarmaktadır. ultrason görüntüsünde, koyu renkli oval şekiller olarak görülüp ölçülenler, foliküller, yani içinde yumurtaların var olduğu düşünülen sıvı dolu keselerdir. ultrason işlemi sırasında, ultrason aletine sürekli değişen tek kullanımlık bir kılıf takılmaktadır. kullanılan kayganlaştırıcı jel de, su esaslı olduğundan hiçbir yan etkisi yoktur ve giysileriniz üzerinde leke bırakmaz.

Hormon Takibi
Yumurtaları uyarıcı ilaçların kullanılmaya başlanmasından sonra, belirli günlerde kan alınarak hormon seviyeleri incelenir. bu tahliller için size önceden haber verilir. laboratuvar analizi, tüm hastaların kanları alındıktan sonra başladığından, bir kişinin bile gecikmesi o günün tüm hastalarını etkileyecektir. bu nedenle, kan verme ve ultrason saatleri konusunda titiz davranmanız çok önemlidir.

HCG Enjeksiyonu
Folikül sayısı ve büyüklükleri, hormon seviyeleri ve rahim içi dokusu uygun düzeye eriştiğinde, yumurtaları olgunlaştırmak ve folikülleri çatlatmak için human korionik ganadotropin (hcg),enjeksiyonu yapılır. hcg hormonu, 36-40 saat içinde folükülleri çatlatır. tüp bebek işleminde yumurtlama olmadan foliküller boşaltılarak yumurtalar toplanır. bu konuda zamanlama son derce önemli olduğundan hcg enjeksiyonu ile verilen bilgilere uymukta azami dikkat gösterilmesi gerekmektedir. hcg günü saat 20:00’den sonra belirli bir saatte enjeksiyon yaptırmanız size sözlü ve yazılı olarak bildirilir. çatlamayı engelleyici ilacınızı son kez, hcg sabahı yaptırınız. yumurtaları uyaran ilaçları ise,hcg enjekisyonu günü kullanmayınız. kullandığınız boş hcg kutusunu, üstüne enjeksiyon saatini de yazarak yumurta toplama günü beraberinizde getiriniz.

Yumurta Toplama
HCG enjeksiyonunun ertesi günü serbest geçecektir. bir sonraki gün sabah belirtilen saatte ve aç olarak (8saat öncesinden itibaren yemeyiniz, içmeyiniz ve sigara kullanmaktan kaçınınız) eşinizle birlikte hastaneye geliniz. öncelikle eşinizden normal boşalma ya da gerekli durumlarda testislerden operasyonla sperm alınacaktır. yumurta toplama işlemi ameliyathanede ve steril şartlarda yapılmaktadır. bu işlem sırasında ağrıyı ortadan kaldıran ancak tam bilinçli kaybı yapmadan yüzeysel bir anestezi alacaksınız. yumurta toplama vajinal ultrason üstüne eklenmiş bir iğne ve aspirasyon sistemi ile yapılmaktadır. anestezi sırasında ve sonunda ağrı şikayeti son derece nadirdir. aynı gün ıvf ekibi tarafından ziyaret edilip yumurta sayınız ile daha sonraki işlemler hakkında bilgi aldıktan sonra taburcu edileceksiniz. genelde taburcu saati geç olmamakla birlikte her ihtimali göz önüne alarak o günü tümüyle ıvf için ayırmanız ve başka bir program yapmamanızı öneririz. nadiren boşaltılan foliküllerden yumurta elde edilmektedir. bu durumun en sık sebebi hcg enjeksiyonunun doğru zamanda ve şekilde uygulanmaması olmaktadır.

Progesteron Kullanımı
Yumurta toplama gününden itibaren her gün bir defa ve aynı enjektör içinde iki anpul progesteron enjeksiyonu ya da günde bir kez olmak üzere vajinal jel uygulanacaktır. bu uygulama tüpbebek doktorunuz tarafından kesilinceye kadar her şart altında devam edecektir. lütfen tüp bebek doktorunuzla konuşmadan ilacınızı bırakmayınız.

Embriyo Transferi
Her yumurtadan embriyo gelişmemektedir. eğer toplanan yumurta sayısı çok az ise ya da yumurtalarda bir döllenme problemi varsa embriyo transferi yapılamayabilir. bu nedenle, yumurta toplanmasının ertesi günü öğlen saatlerinde itelefon ederek embriyo gelişimi konusunda bilig alabilirsiniz. takip eden günlerde ise oluşan embriyolar rahminizin içine yerleştirilecektir. bu işlem normal muayene gibi yapıldığından anesteziye gerek yoktur; hastaneye gelirken aç olmanız gerekmektedir. jinrekolojik muayene pozisyonunda plastik bir tüple, size önceden belirtilen sayıda embriyo rahim içine yerleştirilir. işlemi takiben kısa bir süre istirahat sonucu taburcu olabilirsiniz. yine tüp bebek ekibi size embriyo transferi ve takip eden günlerle ilgili bilgi verecektir. aynı gün evde istirahat etmenizi tavsiye ederiz;daha sonraki günlerde ise normal yaşamınızı sürdürebilirsiniz. progesteron enjeksiyonları bu dönemde de devam edecektir.

Gebelik Testi
Embriyo transferinden sonra 13. gün kanda b-hcg hormonu bakılarak gebelik testi yapılacaktır. bu test iki gün sonra tekrarlanacaktır. ilk test, adet şeklinde kanamanız olduğunda dahil yapılmalıdır; kanamalara rağmen gebeliğin devam ettiği durumlar olabilmektedir. bu dönemde testler pozitif ise bu gebeliğe ‘’biyokimyasl gebelik’’ adı verilmektedir. gebelik kesesinin, bebeğin ve kalp atımının ultrason ile görülebilmesine ise ‘’klinik gebelik’’ adı verilmektedir. klinik gebelik tespit edildikten sonra normal bir gebelik takibi yapılır.

Komplikasyonlar
Her tedavi yöntemi gibi yumurtalıkların uyarılması ve yardımcı üreme tekniklerinin de riskleri vardır:
- Kullanılan ilaçlar nadiren baş ağrısı, göğüslerde hassasiyet,yorgunluk,sıcak basması,sinirlilik ve bulantı gibi yan etkiler gösterebilirler.
- İlaçlara vücudun aşırı duyarlıllk göstermesi sonucu hiperstimülasyon denen bir tablo oluşabilir. normalde bir grup hastada yumurtalık ve karın bölgesinde hafif ağrılar izlenebilir, ancak hiperstimülasyonda bu ağrılar çok artabilir ve karında sıvı birikimi, nefes almada zorluk gibi belirtilerin de eklenmesiyle tablonun şiddetine bağlı olarak hastaneye yatırılmaya kadar gidebilen bir durum ortaya çıkabilir. hiperstimülasyon genel bakım altında zaman içinde kendiğinden düzelir. gebelik oluştuğu durumda ise düzelme süresi biraz daha uzar.
- Dış gebelik, rahim içine verilen embriyoların rahim dışına yerleşmesiyle oluşur. nadir görülür, düşük seviyelerde ancak pozitif sınırda giden kan testleri, ağrı gibi belirtilerle ve rahim içinde kese görülmemesi ile teşhis konur. büyük çoğunlukla laporoskopik olarak karın içinde temizlenir.
- Çoğul gebelik,genelde 3 ya da 4 embriyo verilmesi nedeniyle normal gebeliklere oranla daha sık görülür. ancak bunu engellemek için 2 embriyo verildiğinde de gebelik oranları azalmaktadır. embriyoların üç ya da dördünün birden tutması durumunda gebeliğin 9-11.haftalarında ultrason eşliğinde karından bir iğne ile girip canlı bebek sayısının ikiye düşürülmesi önerilmekterdir. bu işlem riski, üçüz ya da dördüz bir gebeliğin riskinin üstüne çıkmamaktadır. Yasa ve yönetmelikler gereği ülkemizde 35 yaşın altındaki ilk 2 tüp bebek uygulamasında 1 adet embryo transferine; 35 yaş ve üzerindeki ve/veya iki başarısız tüp bebek uygulamasından sonraki uygulamalarda 2 adet embryo transferine izin verilmektedir.
- Başarısız bir tüp bebek uygulamasını takip eden dönemlerde adet düzensizlikleri görülebilir.
- Yapılan çalışmalarda yumurtalıkların uyarılmasının ileride kanser riskini artırması konusunda bir etkisi gösterilmiştir.
- Tüp bebek yöntemiyle doğan çoçuklarda anomali riski doğal yolla oluşan gebeliklerin doğumlarından farklı bulunmamıştır.